زاگرس نامي است كه در زمانهاي قديم به وسيلة يونانيها بر كوههاي غربي ايران نهاده شد و بعدها جغرافيدانان خارجي آن را بر تمام مرتفعات مغرب و جنوب ايران اطلاق كردند.
آنچه به معناي وسيع كلمه، زاگرس خوانده ميشود، منطقهي كوهستاني عظيمي است كه از صدها رشتة موازي، پيوسته، مجزا و احياناً در هم پيچيده و گره خورده تشكيل شده، و مانند ديواري ستبر و عريض از گوشة شمال غربي به موازات مرزهاي سياسي تا گوشهي جنوب شرقي به مثابة بدنهاي از فلات ايران كشيده شده است. برخي از جغرافيدانان ايران، كوههاي آذربايجان و بلوچستان را جزو زاگرس نميدانند و به زعم آنان، زاگرس واقعي از مريوان شروع شده، به تنگة هرمز منتهي ميگردد. به همين سبب،بايد در اينجا كوههاي آذربايجان و بلوچستان را پيش و پس از بحث زاگرس بررسي كرد. زاگرس واقعي شامل تمامي كوهستانهايي است كه مغرب و جنوب ايران را فرا گرفتهاند. حد شمالي آن را ميتوان خطي فرض كرد كه از مريوان به بيجار و از آنجا به قيدار و جنوب زنجان كشيده ميشود و حد جنوبي آن را ميتوان بستر رود شور دانست كه در مغرب بندرعباس به خليج فارس ميريزد. در چنين محدودهاي زاگرس با 500 هزار كمـ 2 وسعت يا كمي كمتر از وسعت ايران، استانهاي همدان، كردستان، كرمانشاه،چهار محال بختياري، لرستان، ايلام، كهگيلويه و بوير احمد، فارس و بخشي از استان مركزي و نواحي غربي استان اصفهان و كوهستانهاي شرقي خوزستان و قسمتهايي از استانهاي بوشهر و هرمزگان را در بر ميگيرد.
زاگرس واقعي را به 3 قسمت مشخص ميتوان تقسيم كرد:
1. زاگرس شمالي، به منطقهاي اطلاق ميشود كه ميان خط مرز شمالي زاگرس و بستر رود دز، در جايي كه راه آهن سرتاسري ايران از دو رود تا انديمشك از آن عبور ميكند، قرار دارد و شامل استانهاي كردستان، همدان، كرمانشاه، لرستان و بخشي از استان مركزي است.
2. زاگرس مركزي، كه حد شمالي آن بستر رود دز، و حد جنوبي آن بستر رودخانة فصلي زهره (در سر شاخههاي هنديجان) و نيز بستر سرشاخههاي رود كر است كه به درياچة بختگان ميريزد. زاگرس مركزي نيمهي جنوبي لرستان، بخش شرقي خوزستان، استانهاي چهارمحال بختياري و كهگيلويه و بوير احمد و قسمتي از شهرستان سميرم و فريدن از استان اصفهان و بخش كوچكي از استان فارس را در بر ميگيرد.
3. زاگرس جنوبي، شامل باقي ماندة منطقة كوهستاني است كه استانهاي فارس و بوشهر و بخش غربي هرمزگان را تشكيل ميدهد. در اين بخش پهناي زاگرس از همه جا بيشتر است؛ چنانكه فاصلة مستقيم ميان بندر بوشهر تا آباده يا بندر لنگه تا سيرجان از 300 كمـ تجاوز ميكند. گفتني است آنچه در بلوچستان ايران قرار گرفته، از 3 بخش مشخص تشكيل يافته است: 1. يك تودة آتشفشاني با قلة معروف تفتان (3.941 متر) در شمال؛ 2. حفرهاي وسيع به نام جزموريان در وسط؛ 3. سلسله كوههاي چين خوردهاي به نام كوههاي بشاگرد (2.160 متر) كه سراسر جنوب جزموريان را از درة ميناب تا مركز پاكستان اشغال كرده است. |