در ميان محصولات غذايي مهمتر از همه گندم، جو و برنج است كه به ترتيب مهمترين مواد غذايي ساكنان سرزمين را فراهم ميسازند. گندم ضروريترين مادة غذايي است كه قوت اكثر جمعيت كشور را تشكيل ميدهد و كشت آن در همة استانها رايج است، اما با توجه به مقتضيات اقليمي و مخصوصاً مقدار باران، كشت آن در بيشتر نواحي به صورت ديم است. فصل كاشت آن پاييز و هنگام برداشت آن از بهمن و اسفند در جنوب تا شهريور در شمال تفاوت ميكند. در سطح كشور تقريباً از زمينهاي زير كشت به گندم اختصاص دارد كه آن به صورت ديم كاشته ميشود. در سال زراعي 1374-1375ش در سطح كشور 6.328.000 هكتار زمين زير كشت گندم بوده كه 8/35% آن آبي و 2/64% ديم بوده است. در همان سال جمع محصول گندم 10.015.000 تن بوده كه 7/68% آن از كشت آبي و 3/31% از كشت ديم به دست آمده است.
جو نيز مانند گندم در تمامي استانهاي كشور بجز گيلان و بخش غربي مازندران به عمل ميآيد. در سال زراعي 1374-1375 ش در سطح كشور 1.674.000 هكتار زير كشت جو بوده است (9/36% آن آبي و 1/63% ديم) كه مجموعاً 2.736.000 تن (1/65% آبي و 9/34% ديم)، با عملكرد متوسط براي ديم 903 كيلوگرم در هكتار به دست داده است. در همان سال زراعي 600 هزار هكتار در استانهاي شمال كشور زير كشت برنج بوده كه 2.685.000 تن شلتوك حاصل كرده است.
مراكز مهم توليد انگور، آذربايجان، خراسان، همدان، فارس، قزوين و استان مركزي است و محصول آن در 1375 ش بالغ بر 1.978.000 تن بوده است.
پسته كه درخت آن نياز كمي به آب دارد و در مقابل شوري زمين مقاوم است، در بيشتر نواحي بياباني ايران رشد ميكند، ولي مهمترين مركز توليد آن كرمان و مخصوصاً رفسنجان است كه 95% محصول كشور را توليد ميكند. پس از آن يزد، سمنان، دامغان و قزوين كه پستهي آن شهرت دارد. در 1375 ش توليد آن 260 هزار تن بوده است. بادام در نواحي كوهستاني و نيمه بياباني و كم آب رشد ميكند و در سالهاي اخير افزايش چشمگير در قيمت آن باعث افزايش سطح كشت آن شده است. مهمترين مراكز توليد آن، آذربايجان و استانهاي واقع در منطقهي زاگرس، و مقدار توليد آن در 1375 ش بالغ بر 910 هزار تن بوده است. گردو كه در نواحي سرد كوهستاني مخصوصاً مرتفعات آذربايجان و خراسان و ايران مركزي به دست ميآيد و ميزان توليد آن در 1375 ش 113 هزار تن بوده است. فندق كه سطح زير كشت آن محدودتر از گردوست، ميزان محصول آن در 1375 ش بالغ بر 11 هزار تن بوده، و در آذربايجان و اردبيل به دست آمده است.
خرما در نواحي پست كه زير مدار عرض شمالي باشند، رشد ميكند و در نتيجه نواحي عمدهي رشد آن در جنوب كشور قرار دارد و شامل خوزستان، بوشهر، هرمزگان، فارس، كرمان و بلوچستان است. شماليترين نقطهاي كه خرما به ثمر ميرسد، طبس است كه از نظر عرض جغرافيايي حالت استثنايي دارد.
مركبات كه عمدتاً در استانهاي شمالي (گيلان و مازندران) و بخشي از استانهاي جنوبي توليد ميشود و در سالهاي اخير مقداري از آن به خارج، از جمله كشورهاي عربي، صادر ميشود. در 1375 ش حدود 3.168.000 تن انواع مركبات در كشور توليد شده است. |