منو اصلی
تهران
ري
ري يكي از نقاط باستاني ايران است. آثاري كه از ري به دست آمده به هزاره چهارم پيش از ميلاد مي‌رسد و از نظر قدمت به دو بخش تقسيم مي‌شود: الف- ري باستاني كه در جنوب چشمه علي ميان بارويي بزرگ كه در روزگاران پيش از اسلام ( 4000 ق.م) احداث شده بود، قرار داشت وبه ري برين يا ري عليا معروف بود.ب- ري سده‌هاي واپسين كه در جنوب شرقي بخش نخستين يا ري عليا در جنوب كوه بي بي شهر بانو واقع شده بود و به ري زيرين يا ري سفلي معروف بود.در حدود 300 سال ق.م، سلوكوس، نام «اورويوس» را بر ري نهاد. در زمان اشكانيان اين نام به «ارساكيا» و « ارشكيه» تغيير يافت و در زمان حكومت ساسانيان به « ري» تبديل شد. مردم اين شهر با آمدن سپاهيان اسلام به دين اسلام گرويدند، كه بيش‌تر آنان اهل تسنن بودند و در نيمه اول سده دوم هجري به مذهب شيعه روي آوردند.در دوره اسلامي، ري پناه‌گاه فرماندران بني‌اميه بود. اين شهر از كشمكش‌هاي مذهبي آسيب بسيار ديد. و در سال 617 هـ . ق مورد تاخت و تاز مغولان قرار گرفت و مردم آن قتل عام شدند. هنوز آثار حمله ددمنشانه مغولان از بين نرفته بود كه ري بار ديگ در سال 786 هـ . ق به دست سپاهيان تيمور به ويرانه‌اي بدل شد و از آن پس، ديگر روي آبادي به خود نديد. ويرانه‌هاي ري قديم هنوز نزديك شهر كنوني ري باقي است. از آثار باقي مانده اين شهر مي‌توان به ويرانه كاخ اشكانيان روي چشمه علي و نقش برجسته سنگي از عهد ساساني بر كوه سر سره، بقعه بي بي شهربانو در امين آباد ري، برج طغرل، بقعه ابن بابويه، زندان‌ هارون الرشيد بر دامنه كوه مس‌گر آباد، حرم حضرت عبدالعظيم از فرزندان امام حسن عليه السلام، بقعه امام زاده حمزه برادر حضرت امام رضا وامام زاده طاهر از فرزندان حضرت سجاد اشاره كرد.
شميرانات
اين شهرستان كه در شمالي‌ترين بخش تهران قرار گرفته است، آثار سياحتي و زيارتي پر شماري دارد كه از آن جمله مي‌توان به امام زاده قاسم ( قرن دهم هجري) كه بقعه كنوني آن به دوره قاجار تعلق دارد، اشاره كرد. سنگ قبرهاي داخل حرم و بناي اصلي و قديمي آن متعلق به سده‌هاي هفتم و هشتم هجري است.
وارمين
ورامين يكي از كانون‌هاي تاريخي ايران است. پس از ويراني ري به دست مغولان وتيموريان، گروهي از مردم اين شهر به وارمين كه نزديك آن قرار داشت مهاجرت كردند. آثار به جا مانده در اين شهر به سده هفتم و هشتم هجري مربوط است كه از جمله آن‌ها مي‌توان به بقعه امام زاده يحيي ( قرن هشتم هجري ) و مسجد جامعه دوره ايلخاني ابو سعيد اشاره كرد.
كرج
اين شهرستان كه در غرب شهر تهران واقع شده است، آثار باستاني بسياري دارد. بقاياي آتشكده سنگي عهد اشكاني و ساساني به نام تخت رستم در اين شهرستان قرار دارد. بقعه شاه زاده سلمان اشتهارد كه بناي آن به سده‌هاي هفتم، هشتم و نهم هجري تعلق دار، بقعه امام زاده رحمن و زيد پلنگ آباد اشتهارد و كاخ سليمانيه ( محل كنوني دانشكده كشاورزي ) مربوط به سده سيزدهم هجري در اين شهرستان واقع شده است.
دماوند
اين شهرستان در شرق تهران واقع شده است. شهر دماوند يكي از شهرهاي قديمي ايران است. در زمان آباداني ري اين شهرنيز آباد بود، اما به سبب نزديكي به كوه دماوند، زمين لرزه هاي بسيار باعث خسارت فراوان و ويراني‌هاي پياپي در اين شهر شد. اين شهر، در متون قديم، به نام‌هاي گوناگوني‌از جمله « دنباوند» ناميده شده است.فردوسي بارها از اين شهر در شاهنامه نام برده و كوه دماوند را آشيانه سيمرغ، آموزنده زال پدر رستم دانسته است. اين شهر در سال 30 هـ . ق در زمان خلافت عثمان به دست مسلمانان فتح شد. مهم ترين آثار به جا مانده در اين شهر به دوره سلجوقيان تعلق دارد.
تهران
دوره پيش از عهد صفويان
نام تهران كه درگذشته دور با (ط) نوشته مي‌دشد ( طهران معرب تهران است ) با « ري» همراه بود و نخستين آبادي بزرگي است كه در جنوب دامنه كوهستان البرز ايجاد شد و شهرت و موقعيتي ممتاز داشت. تهران يكي از روستاهاي ري به شمار مي‌رفت و در يك فرسنگي آن قرار داشت.برخي از تاريخ نگاران معتقدند تهران جزء شهر قصران ري بود كه قريه بالاتر از آن مهران نام داست وبه روايتي، گويا قصران و مهران دو برادر بودند. ران به معناي دامنه است كه مهران دامنه بالايي و قصران دامنه پاييني رشته كوه البرز بود.در زمان حمله مغول، شهر ري ويران شد و انبوهي از جمعيت آن قتل عام شدند. سپس گروهي از مردم اين شهر به سوي قريه تهران مهاجرت كردند و موجبات گسترش و رونق آن را فراهم آوردند.تهران به دليل وجود باغ‌هاي فراوان و آب و هواي مطبوع‌تر نسبت به شهر ري، در زمان حكومت ايلخانان مغول به ويژه در تابستان‌ها مورد توجه ويژه قرار مي‌گرفت؛ از همين رو مي‌توان گفت تهران پس از حمله مغول نخستين گام را در راه توسعه و گسترش برداشت.
از جمله آثار تاريخي كه از قرن نهم در تهران باقي مانده « در قديمي بقعه اسماعيل» فرزند امام زاده ذكريا اولاد امام موسي كاظم (ع) است كه در متن در، اتمام بقعه به سال 886 هـ .ق ذكر شده است. هم چنين «صندوق منبت كاري امام زاده يحيي» كه داراي تاريخ 895 هـ .ق است.
عهد صفويان
دوره صفويه آغاز گسترش و اهميت تهران است. شاه تهماسب صفوي (984-930هـ .ق) كه قزوين را به پايتختي خود انتخاب كرده بود گاه و بي‌گاه به زيارت جد اعلاي صفوي، سيد حمزه ، به شاه عبدالعظيم مي‌رفت. تهران كه منطقه‌اي خوش آب و هوا و داراي باغ‌ها و جويبارهاي فراوان بود مورد توجه شاه قرار گرفت و رفته رفته در اين قريه سكونت‌هاي طولاني كرد. شاه تهماسب صفوي سرانجام تهران رابه پايتختي برگزيد و بناها و برج و باروهاي محكمي در آن پي ريخت.در سال 961 هجري، 114 برج به تعداد سوره‌هاي قرآن در تهران بنا كردند وزير هر برج يك سوره قرآن نهادند. دراين زمان، تهران داراي چهار دروازه بود. ( دروازه شميران، دروازه قزوين، دروازه دولاب، دروازه حضرت عبدالعظيم ) كه بعدها دو دروازه ديگر ( دولت و محمديه) به آن افزوده شد. براي ساختن باروها از پنج محل خاك برداري كردند كه عبارت بود از چال ميدان، چال حصار، گود زنبورك خانه، گود دروازه محمديه و گود فيل خان.پس از مرگ شاه تهماسب، شاه عباس به دليل علاقه اي كه به اماكن متبركه و مرقد ائمه اطهار داشت و به دليل نزديكي اين شهر به حضرت عبدالعظيم، دستور داد باغي بزرگ احداث كنند كه هر زمان به زيارت اين اماكن مي‌رود در آنجا استراحت كند.در زمان شاه تهماسب دوم كه افغان‌ها به ايران حمله كردند و شاه تهماسب به مازندران گريخت؛ مردم تهران از خود رشادت‌هاي فراواني نشان دادند و بسياري از سپاهيان افغان را كشتند، اما شهر به دست افغان‌ها افتاد. آن‌ها در ارگ تهران جاي گرفتند و براي جلوگيري از حمله احتمالي مردم شهر، روي خندق شمالي ارگ پلي بستند و جلو آن دروازه‌اي به نام دروازه ارگ ساختند كه بعدها به دورازه دولت معروف شد.
دوره افشاريه و زنديه
پس از فروپاشي صفويه و روي كار آمدن افشاريه در سال 1154، نادر شاه حكومت تهران را به فرزند ارشد خود رضاقلي ميرزا سپرد. پس ازمرگ نادر شاه افشار كه هرج و مرج سياسي بر كشور حاكم شد، در سال 1172 هجري، كريم خان زند عهده‌دار حكومت ايران شد و در تهران به سلطنت رسيد. كريم خان زند به علت درگيري و كش مكش كه با محمد حسن خان قاجار داشت. و هم چنين به علت دور كردن تهران از تركمن صحرا، پايتخت را از تهران به شيراز منتقل كرد.
تهران دردوره قاجاريه
شهر تهران در نوروز سال 1200 هجري كه آقا محمد خان قاجار حكومت ايران را در دست گرفت به عنوان پايتخت انتخاب شد. آقا محمدخان با افكار بلند پروازانه‌اي كه داشت، خواهان مقام خلافت اسلامي بود و اين شهر را « دا‌ر الخلافه» ناميد. عصرنوين تهران از اين زمان آغاز شد. انتخاب اين شهر به عنوان پايتخت از سوي آقا محمدخان قاجار مي‌تواند دو علت داشته باشد:
الف- نزديكي اين شهر به ايلات افشار ساوجبلاغ و غرب ورامين كه طرف دار آقا محمد خان بودند.
ب- نزديكي به شهر استر آباد و مازندران كه در حقيقت محل سكونت و زندگي سران نيروهاي طرف دار آقا محمد خان قاجار بود.
آقا محمد خان بر خلاف ديگر پادشاهان، علاقه چنداني به ساختن بناهاي عظيم و باشكوه نداشت و از زمان وي فقط عمارت تخت مرمر باقي مانده است. جمعيت شهر را در اين دوره 25 هزار نفر تخمين زده‌اند.پس از آقا محمد خان قاجار، فتح علي شاه ( 1212- 1265 هـ . ق) قدرت را به دست گرفت. وي برخلاف آقا محمد خان، بناها و عمارت‌هاي جديد در تهران ساخت كه از آن جمله مي‌توان به توسعه و تزيين عمارت تخت مرمر، احداث تخت مرمري در وسط ايوان، ساختن مسجدهاي شاه و مسجد عزيز الله ومدرسه مروي و چندين باغ از جمله باغ نگارستان اشاره كرد. حاج ميرزا آقا صدر اعظم محمد شاه قاجار نيز بناهايي از جمله محله محمديه و محله عباس آباد در جنوب بازار احداث كرد.در زمان محمد شاه احداث بناهاي جديد هم چنان ادامه داشت.ضلع جنوبي مسجد جمعه تهران و بازار بين اين مسجد و مسجد شاه را كه « بين الحرمين» مي‌نامند و از آثار دوران حكومت محمد شاه است.در دوران حكومت ناصرالدين شاه، جمعيت تهران را در حدود صد و پنجاه هزار نفر برآورد كردند. همراه با گسترش شهر تهران، ناصرالدين شاه، ميرزا يوسف مستوفي الممالك صدراعظم و ميرزا عيسي وزير را مأمور طراحي نقشه شهر تهران كرد.چون خلفا و سلاطين عثماني، كه با ايرانيان شيعي مذهب روابط دوستانه نداشتند، استانبول را دارالخلافه واسلامبول نام نهادند ( كلمه استانبول را به اسلامبول به معني شهر اسلام و مركز خلافت اسلامي تحريف كردند) ناصرالدين شاه نيز در مقابله با ان در سال 1284 هجري هنگام افتتاح محدوده شهر، تهران را« دارالخلافه ناصري» ناميد. بعدها اين نام منسوخ شد و همان نام تهران دوباره مرسوم شد. در اين مدت، دروازه‌هايي علاوه بر چهار دروازه‌اي كه زمان شاه تهماسب در تهران بنا شده بود. ساخته شد. اين دروازه‌ها تا سال 1309 در تهران پا برجا بودند. در اين سال، شهر داري وقت كه خواهان نوسازي و توسعه شهر تهران بود، بدون توجه به اهميت تاريخي اين دروازه‌ها، آن‌ها را ويران كرد. اما محله‌هاي پيرامون اين دروازه‌ها باقي ماند. از ميان محله هاي باقي مانده مي‌توان محله سنگلج، چال ميدان، خاني آباد، گود زنبورك خانه پاچنار. دروازه قزوين، عودلاجان و چند محله ديگر را نام برد. از ديگر بناهاي تاريخي در دوران قاجار امام زاده صالح، امام زاده سيد اسماعيل. شمس العماره، كاخ فرح آباد، مسجد شاه، مسجد سپه سالار، عمارت نگارستان و مجلس شوراي اسلامي هستند.
مكان‌هاي تاريخي و ديدني استان تهران
شهرستان تهران
چشمه علي- شمال ابن بابويه
آبشار سنگان- مسير امام زاده داوود، روستاي سنگان
پارك جنگلي چيتگر- اتوبان تهران، كرج
پارك جنگلي لويزان- شمال شمس آباد
پارك جنگلي ورد آورد – اوايل اتوبان تهران، كرج
پيست توچال- شمال تهران
غار بيوك آغا- مسير جاده كن
كاخ سلطنت آباد- شمال شهر تهران
كاخ گلستان- ميدان ارگ تهران
كاخ شمس العماره- خيابان ناصر خسرو تهران
كاخ عشرت آباد- خيابان شريعتي تهران
كاخ ياقوت- شرق تهران
كاخ صاحب قرانيه- شرق تهران
كاخ مرمر- خيابان ولي عصر
كاخ بهارستان – ميدان بهارستان
مدرسه مروي- خيابان ناصر خسرو
مدرسه دارالفنون- خيابان ناصر خسرو
مسجد سيد عزيز الله – بازار چهار سوق
مسجد امام خميني- انتهاي خيابان ناصر خسرو
مسجد جامع رجب علي- خياباتن بوذر جمهري
مسجد سپه سالار- ميدان بهارستان
مرقد مطهر امام خميني- اتوبان تهران، قم
مسجد قنبر علي خان- خيابان مصطفي خميني
مسجد شيخ عبدالحسين- پاچنار
امام زاده زيد- بازار تهران
مقبره آقا- انتهاي خيابان سيروس
امام زاده داوود – شمال غرب تهران
امام زاده صالح – بازار تجريش
امام زاده عين علي و زين علي – فرح زاد، پونك
امام زاده عبدالله- غرب تهران
شهرستان دماوند
درياچه‌هاي تارو ممج – بين رشته كوه قره داغ و كوه زرين
درياچه سدلار- مجاورت دماوند
درياچه آهنگ – جاده فيروز كوه، سيمين دشت
درياچه زيار- جاده هراز
چشمه اعلا- چهار كيلومتري شمال شهر دماوند
چشمه قلعه دختر- بين گردنه امام زاده هاشم و پلور
چشمه آب معدني قلعه دختر- شمال دهكده آب علي
چشمه آب معدني آسك، آمل- دامنه جنوبي قله دماوند
چشمه هرمس، آسك- كنار رودخانه هراز
چشمه معدني البرز، آب علي – روستاي آب علي، شمال شرق تهران
چشمه آب گرم لاريجان- دره لار
چشمه تيزاب – كنار جاده آب علي
آبشار لار- نزديك روستاي وانا در ناحيه لار
آبشار شكر آب – ناحيه ميگون
پيست آب علي- جاده هراز
غار گل زرد – دشت لار
غار رود افشان- روستاي رودافشان فيروز كوه
غار بونيك – جاده دماوند، فيروز كوه
مسجد جمعه سلجوقي – شهر دماوند
امام زاده هاشم- مسير جاده هراز، ميان آب علي و پلور
مقبره شيخ شبلي- شرق شهر دماوند
شهرستان كرج
درياچه سد امير كبير- 23 كيلومتري جاده كرج، چالوس
چشمه وله، گچسر- جنوب غربي گچسر
چشمه شاه دشت- 35 كيلومتري جنوب كرج
چشمه گيله گيله- مسير جاده كرج، چالوس
آبشار پيچ آدران – 15 كيلو متري جاده كرج، چالوس
پيست خور- جاده كرج، چالوس
پيست ديزين- جاده چالوس
پيست اسكي روي چمن ديزين – جاده چالوس
غار يخ مراد- منطقه گچسر
شهرستان ورامين
برج علاء الدوله- شمال مسجد جامع
مسجد جامع- شهر وارمين
امام زاده يحيي – جنوب شرقي وارمين
بقعه شاه زاده حسين – شرق شهر ورامين
مقبره كوكب الدين- غرب شهر ورامين
شهرستان شميرانات
درياچه سد لتيان- 25 كيلومتري شمال شرق تهران
آبشار دو قلو – زير پناه‌گاه شير پلا
آبشار اسون- دربند
آبشار پسنگ- مسير پناه‌گاه شير پلا
آبشار سوتك- شمال غربي دربند
آبشار منظريه- ناحيه شميرانات
پيست دربندسر- ناحيه شميرانات
پيست شمشك- 56 كيلومتري شمال شرق تهران
پيست توچال – 58 كيلومتري شمال شرق تهران
امام زاده قاسم- گلاب دره
شهرستان ري
قلعه ايرج- شمال شرق ورامين
قلعه طبرك – بالاي كوه طبرك
برج نقاره خانه- بالاي كوه نقاره‌خانه
بقاياي شهر سلجوقي – پايين كوه نقاره‌خانه
برج طغرل – شهر ري
زندان هارون- كوه‌هاي مس‌گر آباد
تپه گبري- شمال شرق امين آباد
آستانه حضرت عبدالعظيم – شهر ري
بقعه بي بي شهربانو- دامنه جنوبي كوه ري
بقعه جوان مرد قصاب- منصور آباد شهر ري
امام زاده هادي- شهر ري
شهرستان ساوجبلاغ
درياچه اوان- طالقان
زنده دل ، حسن . مجموعه راهنماي جامع ايرانگردي : استان تهران ، تهران : نشر ايرانگردان – جهانگردان ، 1379 . ص 33-35 ، 167-170. * منبع :